समर्थ रामदासांची करूणाष्टके
१] अनुदिन अनुतापे तापलो
अनुदिन अनुतापे तापलो रामराया । परमदिनदयाळा नीरसी मोहमाया ।
अचपळ मन माझे नावरे आवरीतां । तुजविण शिण होतो धावरे धाव आता ॥१॥
भजनरहित रामा सर्वही जन्म गेला । स्वजनधनाचा व्यर्थ म्यां स्वार्थ केला ।
रघुपति मति माझी आपुलीशी करावी । सकळ त्यजुनि भावे कास तूझी धरावी ॥२॥
विषयजनित सूखे सौख्य होणार नाही । तुजविण रघुनाथा वोखटे सर्व काही ।
रविकुळटिळका रे हीत माझे करावें । दुरित दुरि हरावे स्वस्वरुपी भरावे ॥३॥
तनुमनुधनु माझे राघवा रुप तुझे । तुजविण मज वाटे सर्व संसार वोझे ।
प्रचळित न करावी सर्वथा बुद्धि माझी । अचळभजनलीला लागली आस तुझी ॥४॥
चपळपण मनाचें मोडिता मोडवेना । सकळस्वजनमाया तोडितां तोडवेना ।
घडिघडि विघडे हा निश्चयो अंतरीचा । म्हणउनि करूणा हे बोलतो दीनवाचा ॥५॥
जळत हृदय माझे जन्म कोट्यानकोटी । मजवरी करूणेचा राघवा पूर लोटी ।
तळमळ निववी रे राम कारूण्यसिंधु । षड्‍रिपुकुळ माझे तोडि याचा विरोधु ॥६॥
तुजविण करुणा रे कोण जाणेल माझी । सिणत सिणत पोटी पाहिली वास तुझी ।
झडकरी झड घाली धांव पंचानना रे । तुजविण मज नेते जंबुकी वासना रे ॥७॥
सबळ जनक माझा राम लावण्यपॆटी । म्हणउनि मज पोटी लागली आस मोठी ।
दिवस गणित बोटीं प्राण ठेऊनि कंठी । अवचट मज भेटी होत घालीन मिठी ॥८॥
जननिजनकमाया लेकरुं काय जाणे । पय न लगत मूखे हाणतां वत्स नेणे ।
जळधरकणआशा लागली चातकासी । हिमकर अवलोकी पक्षिया भूमिवासी ॥९॥
तुजविण मज तैसे जाहले देवराया । विलग विषमकाळी तूटली सर्व माया ।
सकळजनसखा तू स्वामि आणीक नाही । वमकवमन जैसे त्यागिलें सर्व काही ॥१०॥
स्वजनजनधनाचा कोण संतोष आहे । रघुपतिविण आता चित्त कोठे न राहे ।
जिवलग जिव घेती प्रेत सांडूनि देती । विषय सकळ नेती मागुता जन्म देती ॥११॥
सकळ जन भवाचे आखिले वैभवाचे । जिवलग मग कैचें चालते हेंचि साचे ।
विलग विषमकाळी सांडिती सर्व माळी । रघुविर सुखदाता सोडवी अंतकाळी ॥१२॥
सुख सुख म्हणतां हे दुःख ठाकूनी आले ।भजन सकळ गेले चित्त दुश्चित जाले ।
भ्रमित मन कळेना हीत ते आकळेना । परम कठीण देही देहबुध्दी वळेना ॥१३॥
उपरति मज रामी जाहली पूर्णकामी । सकळभ्रमविरामी राम विश्रामधामी ।
घडिघडि मन आतां रामरुपी भरावे । रविकुळटिळका रे आपुलेसें करावे ॥१४॥
जलचर जळवासी नेणती त्या जळासी । निशिदिन तुजपासीं चूकलों गुणरासी ।
भूमिधरनिगमांसी वर्णवेना जयासी । सकळभुवनवासी भेटि हे रामदासी ॥१५॥
२] तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो
असंख्यात रे भक्त होऊनि गेले । तिहीं साधनांचे बहू कष्ट केले ।
नव्हे कार्यकर्ता भुमीभार जालो । तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो ॥१॥
बहू दास ते तापसी तीर्थवासी । गिरीकंदरी भेटि नाहीं जनांसी ।
स्थिती ऐकतां थोर विस्मित जालो । तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो ॥२॥
सदा प्रेमरासी तयां भेटलासी । तुझ्या दर्शने स्पर्शने सौख्यराशी ।
अहंतामनी शब्दज्ञाने बुडालो । तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो ॥३॥
तुझ्या प्रीतिचे दास जन्मास आले । असंख्यात ते कीर्ति बोलोनि गेले ।
बहू धारणा थोर चक्कीत जालो । तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो ॥४॥
बहूसाल देवालये हाटकाची । रसाळा कळा लाघवे नाटकाची ।
पुजा देखतां जाड जीवी गळालों । तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो ॥५॥
कितेकी देहे त्यागिले तूजलागी । पुढे जाहले संगतीचे विभागी ।
देहे दुःख होतांचि वेगी पळालो । तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो ॥६॥
किती योगमूर्ती किती पुण्यमूर्ती । किती धर्मसंस्थापना अन्नशांती ।
पस्तावलो कावलो तप्त जालो । तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो ॥७॥
सदासर्वदा राम सोडोनि कामीं । समर्था तुझे दास आम्ही निकामी ।
बहू स्वार्थबुद्धीन रे कष्टवीलो । तुझा दास मी व्यर्थ जन्मास आलो ॥८॥
३] रघुनायका मागणे हेंचि आता
उदासीन हे वृत्ति जीवीं धरावी । अति आदरे सर्व सेवा करावी ।
सदा प्रीति लागो तुझे गूण गातां । रघुनायका मागणे हेंचि आतां ॥१॥
तुझे रुपडे लोचनि म्यां पहावे । तुझे गुण गाता मनासी रहावे ।
उठो आवडी भक्तिपंथेचि जातां । रघुनायका मागणें हेंचि आतां ॥२॥
मनी वासना भक्ति तुझी करावी । कृपाळूपणे राघवे पुरवावी ।
वसावे मज अंतरी नाम घेतां । रघुनायका मागणें हेंचि आतां ॥३॥
सदासर्वदा योग तूझा घडावा । तुझे कारणी देह माझा पडावा ।
नुपेक्षी कदा गुणवंता अनंता । रघुनायका मागणें हेंचि आतां ॥४॥
नको द्रव्य दारा नको येर झारा । नको मानसी ज्ञानगर्वे फुगारा ।
सगुणी मज लावी रे भक्तिपंथा । रघुनायका मागणें हेंचि आतां ॥५॥
भवें व्यापलो प्रीतीछाया करावी । कृपासागरे सर्वचिंता हरावी ।
मज संकटी सोडवावे समर्था । रघुनायका मागणें हेंचि आतां ॥६॥
मनी कामना कल्पना ते नसावी । कुबुद्धी कुडी वासना नीरसावी ।
नको संशयो तोडिं संसारव्यथा । रघुनायका मागणें हेंचि आतां ॥७॥
समर्थापुढे काय मागो कळेना । दुराशा मनी बैसली हे ढळेना ।
पुढे संशयो नीरसी सर्व चिंता । रघुनायका मागणें हेंचि आतां ॥८॥
ब्रिदाकार्णे दीन हातीं धरावे । म्हणे दास भक्तांसि रे उद्धरावे ।
सुटो ब्रीद आम्हांसी सांडूनि जातां । रघुनायका मागणें हेंचि आतां ॥९॥
४] बुद्धि दे रघुनायका
युक्ति नाही बुद्धि नाही । विद्या नाही विवेकिता । नेणता भक्त मी तुझा । बुद्धि दे रघुनायका ॥१॥
मन हे आवरेना की । वासना वावडे सदा । कल्पना धावते सैरा । बुद्धि दे रघुनायका ॥२॥
अन्न नाही वस्त्र नाही । सौख्य नाही जनांमध्ये । आश्रयो पाहतां नाही । बुद्धि दे रघुनायका ॥३॥
बोलतां चालतां येना । कार्यभाग कळेचिना । बहू मी पीडलो लोकीं । बुद्धि दे रघुनायका ॥४॥
तुझा मी टोणपा जालो । कष्टलों बहुतांपरी । सौख्य ते पाहतां नाही । बुद्धि दे रघुनायका ॥५॥
नेटकें लिहीतां येना । वाचितां चुकतो सदा । अर्थ तो सांगता येना । बुद्धि दे रघुनायका ॥६॥
प्रसंग वेळ तर्केना । सुचेना दीर्घ सूचना । मैत्रिकी राखितां येना । बुद्धि दे रघुनायका ॥७॥
कळेना स्फूर्ति होईना । आपदा लागली बहू । प्रत्यही पोट सोडीना । बुद्धि दे रघुनायका ॥८॥
संसार नेटका नाहीं । उद्वेगो वाटतो जिवीं । परमार्थू कळेना की । बुद्धि दे रघुनायका ॥९॥
देईना पुरविना कोणी । उगेचि जन हांसती । विसरु पडेना पोटी । बुद्धि दे रघुनायका ॥१०॥
पिशुने वाटती सर्वे । कोणीही मजला नसे । समर्था तू दयासिंधू । बुद्धि दे रघुनायका ॥११॥
उदास वाटते जीवी । आता जावे कुणीकडे । तू भक्तवत्सला रामा । बुद्धि दे रघुनायका ॥१२॥
काया वाचा मनोभावे । तुझा मी म्हणवीतसे । हे लाज तुजला माझी । बुद्धि दे रघुनायका ॥१३॥
सोडविल्या देव कोटी । भूभार फेडिला बळे । भक्तांसि आश्रयो मोठा । बुद्धि दे रघुनायका ॥१४॥
भक्त उदंड तुम्हाला । आम्हाला कोण पूसते । ब्रीद हे राखणे आधी । बुद्धि दे रघुनायका ॥१५॥
आशा हे लागली मोठी । दयाळू बा दया करी । आणखी नलगे काही । बुद्धि दे रघुनायका ॥१६॥
उदंड ऐकिली कीर्ति । पतितपावना प्रभो । मी एक रंक दुर्बुद्धी । बुद्धि दे रघुनायका ॥१७॥
रामदास म्हणे माझा । संसार तुज लागला । संशयो लागतो पोटी । बुद्धि दे रघुनायका ॥१८॥
५] श्रीरामावर भार
नसे भक्ति ना ज्ञान ना ध्यान कांही । नसे प्रेम हे राम विश्राम नाही ।
असा दीन अज्ञान मी दास तूझा । समर्था जनी घेतला भार माझा ॥१॥
रघुनायका जन्मजन्मांतरीचा । अहंभाव छेदोनि टाकी दिनाचा ।
जनी बोलती दास या राघवाचा । परी अंतरी लेश नाही तयाचा ॥२॥
दिनाचे उणे दीसतां लाज कोणा । जगीं दास दीसे तुझा दैन्यवाणा ।
शिरी स्वामि तू राम पूर्णप्रतापी । तुझा दास पाही सदा शीघ्र कोपी ॥३॥
रघूनायका दीन हाती धरावे । अहंभाव छेदोनिया उद्धरावे ।
अगूणी तयालागि गूणी करावें । समर्थे भवसागरी उतरावे ॥४॥
किती भार घालू रघुनायकाला । मजकारणे शीण होतील त्याला ।
दिनानाथ हा संकटी धाव घाली । तयाचेनि हे सर्व काया निवाली ॥५॥
मला कोंवसा राम कैवल्यदाता । तयाचेनि हे फीटली सर्व चिंता ।
समर्था काय उत्तीर्ण व्हावे । सदासर्वदा नाम वाचे वदावे ॥६॥
